انواع افسانه ها؛ تقسیم بندی همه قصه های شگفت انگیز
افسانه چیه؟ ریشۀ افسانه‌ها به کجا برمی‌گرده؟ انواع افسانه ها کدومن؟ اگه می‌خواین جواب این پرسش‌ها رو بدونید این نوشتار رو دنبال کنید. جهان افسانه ها و موجودات افسانه‌ای، یه دنیای وسیع و گسترده‌ست که وقتی علاقه‌مندان افسانه ها، پا تو این جهان می‌ذارن دیگه نمی‌تونن به راحتی از این مسیر شگفت‌انگیز و پر رمز و راز برگردن. اگه شما هم از عاشقان افسانه ها هستین یا اینکه دوست دارید وارد این جهان هیجان‌انگیز بشید، این مطلب برای شماست؛ به دنیای افسانه ها خوش اومدین.
افسانه چیست؟
اگه بخوایم اول این مسیر، افسانه رو بر اساس کتابای فرهنگ‌لغت تعریف کنیم باید بگیم که افسانه یا اوسانه یکی از انواع روایی بسیار کهن و معروف ادبیات شفاهی و ادبیات عامۀ فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلفه. افسانه ها معمولا یا به صورت نثر و یا به صورت نظم و شعر روایت میشن. فرهنگ‌لغت‌ها معمولا افسانه رو قصه، داستان، متل، حکایت و حتی دروغ معنی کرده‌اند!
افسانه ها داستان‌های خیالی دربارۀ مکان‌ها، شخصیت‌ها و اتفاقات مختلف و جذاب هستند که اگرچه خیلی‌ها اونارو دروغین و غیرواقعی تلقی می‌کنن اما در حقیقت افسانه ها از واقعیت ریشه می‌گیرن. میرچا الیاده؛ اسطوره‌شناس مشهور جهان دربارۀ افسانه میگه: افسانه اون چیزیه که نمی‌تونه وجود داشته باشه!
به عبارت دیگه، افسانه یه داستان دربارۀ یه اتفاق و حادثۀ فراطبیعی و فرازمینیه که سینه به سینه و نسل به نسل از پیشینیان و گذشتگان به ارث رسیده. موضوع افسانه، برای اولین بار تو اوایل قرن نوزدهم مورد توجه قرار گرفت و در اروپا افرادی مثل ویلهلم، یاکوب و گریم به بررسی و پژوهش دربارۀ افسانه ها پرداختند.
افسانه ها هم می‌تونن شفاهی باشن و هم نوشتاری و شاید یکی از بهترین تعاریف دربارۀ افسانه ها این باشه که میگه افسانه ها یه داستان و روایتی کهن از رخدادی هستن که امر غیر واقعی رو با واقعیت درهم می‌آمیزن و محیط اونا هم به یه جامعۀ خاص مربوط میشه.
افسانه ها یکی از بهترین شیوه‌ها برای کشف و فهم فرهنگ، آداب و رسوم، زبان، تاریخ و افکار انسان‌های گذشته هستن که ما با شناخت و بررسی اونا میتونیم بفهمیم جهان انسان در گذشته چه شکلی بوده. پس این یه نکتۀ مهمه که افسانه ها فقط برای سرگرمی مورد مطالعه قرار نمی‌گیرن و در حقیقت یکی از بهترین منابع برای تاریخ‌نگارها و محققانن.
محقق‌‌ها بعد از تحقیق و بررسی زیاد رو مبحث افسانه ها فهمیدن که این نوع روایی خیلی مطمعن‌تر و بهتر از خود تاریخ عقاید، احساسات و افکار انسان‌های گذشته رو منعکس می‌کنن چرا که معتقدن تحریف توی افسانه ها خیلی کم‌تر از تحریف تاریخ صورت گرفته.
انواع افسانه ها
افسانه ها رو میشه براساس مفاهیم و گروه‌های مختلفی دسته‌بندی کرد؛ از طبقه‌بندی افسانه ها بر اساس مضامین‌شون گرفته تا دسته‌بندی اونا بر اساس تمدن، فرهنگ، کشور و ... . ما تو این نوشتار بدون در نظر گرفتن مضامین و یا محل جغرافیایی افسانه ها، می‌خوایم به صورت کلی چند تا از انواع برجسته و مشهور اونا رو برای شما معرفی کنیم:
افسانه های پندآمیز
این افسانه ها حامل پند و اندرز و نصحیت هستن و محتوای اونا به شکلیه که حکمت‌های اخلاقی رو مطرح کنن. معمولا از طریق این نوع از افسانه ها شیوۀ زندگی به انسان‌ها و مخوصا کودکا و نوجوونا آموخته میشه. اکثر این افسانه ها افراد رو به اعمال خوب و نیکو تشویق و اونا رو از زشتی‌ها و بدی‌ها منع می‌کنن. در انتهای این افسانه ها، خیر و راستی بر شر و بدی پیروز میشه. از نمونه‌های این افسانه ها میشه به افسانۀ راه و بی‌راه و همچنین افسانۀ خیر و شر در هفت گنبد اشاره کرد.
افسانه های تاریخی
افسانه هایی که جز این دسته قرار می‌گیرن سرگذشت شخصیت‌های تاریخی مثل قیصر روم، ریچارد شیردل، اسکندر مقدونی، محمود غزنوی، انوشیروان، شاه عباس صفوی و نظیر اونارو روایت می‌کنن. اگرچه معمولا این افسانه ها سرگذشت واقعی این شخصیت‌های تاریخی رو روایت می‌کنن اما این سرگذشت واقعی با خاطرات و اتفاقات غیرواقعی و اغراق‌آمیز ذهن مردمان آن دوران آمیخته شده و نمیشه گفت که صد در صد واقعی هستن. میل به قهرمان‌سازی و قهرمان‌پرستی میون همۀ انسان‌ها وجود داره و همین باعث میشه که تو این افسانه ها دخل و تصرف ایجاد بشه. همون‌طور که قبلا هم گفتیم اگرچه شاید این افسانه ها صد در صد واقعی نباشن اما با مطالعۀ اونا میشه اطلاعات بسیار سودمندی دربارۀ انسان‌های گذشته و جهانش به دست آورد. افسانۀ داستان شهر رویین و شهر جابلسا، نمونه‌هایی از این دسته افسانه ها هستن.
افسانه های خیالی
این دسته از افسانه ها حال و هوایی شاعرانه دارن و ماجراهای مرموز و هیجان‌انگیز مختلفی رو روایت می‌کنن. تو اکثر این افسانه های جادویی، موجودات افسانه‌ای مثل دیو، غول، شیطان و پری نقش مهمی در پیشبرد داستان ایفا می‌کنن. این افسانه ها توی جهان پر رمز و رازی از سحر و جادو می‌گذرن. افسانه های جالب و کوتاه چینی، افسانه های کره ای، افسانه های ژاپنی مثل ساکورا، همه از نمونه‌های این دسته از افسانه ها به شمار میان.
افسانه های پریان
این افسانه ها هم نزدیکی زیادی با افسانه های گروه قبل یعنی افسانه های خیالی دارن. افسانه های پریان، ماجراها و روایت‌های شگفت‌انگیزی از پریان، جنیان و سایر موجودات افسانه‌ای مافوق طبیعی روایت می‌کنن. بسیاری منبع و سرچشمۀ این افسانه ها رو کتاب هزار و یک شب می‌دونن. بعضی افراد این افسانه ها رو افسانه های جادویی واقعی می‌دونن.
افسانه های واقع‌گرا
این افسانه ها با نگاهی واقع‌گرا و حقیقت‌بین ماجراها رو روایت می‌کنن. معمولا مضمون این افسانه ها عشق، مکر زنان و مردان و کینه‌ورزی نسبت به خویشاوندانه. همچنین بعضی از این افسانه ها به حوادث سفر پیشینیان و مواجهه و تجربه‌های اونا از تقابل با دزدان و راهزنان می‌پردازن. اگرچه این افسانه ها واقع‌گرا هستن اما اغراق و مبالغه در حوادث و شخصیت‌ها همیشه چاشنی اون‌هاست. این افسانه ها بیشتر از سایر افسانه ها می‌تونن خلق و خو، روحیات، افکار و احساسات مردم گذشته رو منتقل کنن.
افسانه های پهلوانان
این دسته، قصه‌هایی رو روایت می‌کنن که در اون‌ها قهرمانان واقعی و پهلوانان تاریخی و افسانه‌ای نقش مهمی رو ایفا می‌کنن. این افسانه‌ها به دلاوری‌ها و نبردهای رعب‌آور و هیجان‌انگیز میان پهلوانان مختلف از نواحی گوناگون می‌پردازن. یکی از بهترین نمونه‌های این دسته از افسانه‌ها کتاب سمک عیار اثر فرامرز بن خداداد بن عبدالله کاتب ارجانیه که از زبان یه راوی به نام صدقه ابوالقاسم گرداوری شده. کاراکتر اصلی این افسانه، سمک عیاره و ما تو این داستان، ماجراهایی که سمک و خورشیدشاه از سر می‌گذروننو دنبال می‌کنیم.
یکی دیگه از نمونه‌های ایرانی این دسته از افسانه ها، داستانیه به نام اسکندرنامۀ نقالی. این افسانه ماجراهای یه پهلوان مسلمان به نام اسکندر رو روایت می‌کنه که با دیوهای کافر و جادوگران می‌جنگه. از نمونه‌های اروپایی این نوع از افسانه‌ها هم میشه به افسانه ایرلندی کوهلین اشاره کرد.
افسانه های تمثیلی
این دسته از افسانه های معروف که به افسانه حیوانات هم شناخته میشن، معمولا قصه‌هایین دربارۀ حیوانات؛ به این صورت که قهرمان قصه در قالب یه حیوون با ویژگی‌های خوب و مثبت با شخصیت‌های شرور مبارزه می‌کنه. مشهورترین مثال برای این نوع از افسانه‌ها، کتاب کلیله و دمنه‌ست. این کتاب که در عهد ساسانیان از نسخۀ اصل هندی، به فارسی میانه ترجمه شد؛ شامل حکایت‌ها و قصه‌های مختلفیه که غالبا از زبان حیوانات نقل شده. نام عنوان کتاب هم از نام دو شغال با نام‌های کلیله و دمنه گرفته شده.
افسانه های طنزآمیز و شوخی
این دسته از افسانه‌ها، حاوی مضامین طنزآمیز هستند و بیشتر به جنبه‌های طنزآمیز و خنده‌دار حوادث می‌پردازند. گاهی تو این افسانه‌ها نکات آموزشی و اخلاقی هم در غالب طنز بیان میشه اما بیشتر از هر چیزی، مطایبه و هزل و شوخی تو این ماجراها اهمیت داره. از نمونه‌های این افسانه ها میتونیم به افسانۀ شیخ چغندر اشاره کنیم که کاراکتر اصلی اون یعنی شیخ چغندر یه مرد ساده دله و همه چیز رو با سادگی خودش در نظر می‌گیره و همین باعث میشه که رنج‌های زیادی رو تحمل کنه.
افسانه های عاشقانه
این نوع از افسانه ها داستان‌های عشق و عاشقی میان عاشق و معشوق رو روایت می‌کنن. تو این افسانه ها عاشق در مسیر رسیدن به معشوق، با گرفتاری‌ها و موانعی متعددی رو به رو میشه و رنج‌های زیادی رو از سر می‌گذرونه اما در نهایت به معشوق می‌رسه. در بعضی از این افسانه‌ها هم خبری از وصل عاشق و معشوق نیست و این دو از وصلت با همدیگه ناکام می‌مونن و در حقیقت پایان افسانه خیلی تراژیک و غم‌انگیز رقم می‌خوره.
حرف آخر
تو این نوشتار سعی کردیم به اختصار، چیستی افسانه و تعاریف مختلفی که در منابع مختلف از اون ارائه شده رو برای شما تشریح کنیم. همچنین به صورت کلی به طبقه‌بندی انواع افسانه‌ها پرداختیم و ویژگی‌ها و خصوصیات متفاوت هر طبقه رو مشخص کردیم. تو این طبقه‌بندی سعی کردیم چند مثال و نمونه ایرانی و غیر ایرانی هم برای افسانه ها ارائه بدیم تا درک مبحث بهتر صورت بگیره. مشخصا همون طور که گفتیم؛ افسانه ها رو میشه بر اساس ویژگی‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد. امیدواریم این نوشتار یه دریچه باشه برای کسایی که به جهان افسانه‌ها و موجودات افسانه‌ای علاقه‌مندن. شما می‌تونید توی قصه‌ها و نوشتارهای دیگۀ وب‌سایت آرچی با افسانه های مختلف دیگه هم آشنا شید. آرچی صرفا یه فروشگاه اینترنتی نیست و اینجا محفلیه برای دوست‌داران قصه‌ها، افسانه‌ها،اسطوره‌ها و همچنین جهان انیمه‌ها.
